U selu koje se nalazi u podnožju Kopaonika, Željina i Goča, u sjeverozapadnom dijelu općine Aleksandrovac, nalazi se zaselak obitelji Knežević, poznat kao Kavrić, koji je u svojoj povijesti, dugoj preko 200 godina, preživio oba svjetska rata, bio na putu svih armija i koji sa sobom nosi vrlo dugu i zanimljivu povijest.
Početak priče
Ladislav i Julija Dajč, mladi bračni par koji je 1937. godine završio studije medicine, dobili su svoj prvi posao u Aleksandrovcu Župskom. Na raspolaganju su imali kuću sa prizemljem u kojem su bile ordinacija i apoteka, dok su na spratu bile sobe za život. Njihov život je tekao uobičajeno, radeći sa posvećenošću i stičući simpatije meštana, dok ih 1941. godine, s početkom rata, nije zadesila sudbina koja je promenila njihov život.
Početak Drugog svetskog rata doneo je okupaciju, a okupaciona vlast im je u junu 1941. godine dala otkaze i oduzela im dom. U leto 1942. godine, bračni par Dajč pridružio se grupi zarobljenika koji su pobegli iz radnog logora, međutim, Julija je zbog svoje trudnoće morala da se povuče iz grupe. Njeno putovanje spašavanja od tada postaje još dramatičnije.
Spašavanje u Latkovcu
Kroz veliku opasnost, Julija je pronašla utočište u domu Predraga i Stane Zdravković, gde je boravila šest nedelja. Iako su ih Nemci prijavili, Zdravkovići su brzo reagovali i obavestili Juliju o predstojećoj raciji. Međutim, usled niza okolnosti, njen spasitelj se nije pojavio. Julija je zatim prebačena kod porodice Borivoja i Grozdane Bondžić, gde je još neko vreme bila skrivena. Opasnost je bila svuda, a boravak u blizini nemaca doveo je do potrebe za brzim premještajem, pa je ona, zahvaljujući Borivojevoj odlučnosti, prebačena u Latkovac, kod porodice Knežević.
U Latkovcu je Julija došla 3. marta 1943. godine. Samo dan kasnije, Julija je donela sina Miloša, kojeg su Kneževići uzeli pod svoje i dali mu srpsko ime. Miloš je postao Ilan Doron, nakon što je 1951. godine sa majkom otišao u Izrael, gde su mu promenili ime, jer je ime koje je nosio u Izraelu bilo bez značenja.
Hrabrost porodice Knežević
Porodica Knežević je, unatoč teškim vremenima i siromaštvu, pokazala izuzetnu hrabrost i otvoreno srce. Bez obzira na ratnu opasnost, riskovali su život da bi spasili Juliju i njenog sina. Baka Sanje Arsić često je pričala o tome kako su Kneževići pozvali babicu da pomogne pri porođaju, čime su želeli osigurati sigurnost i zdravlje majke i deteta.
Zanimljivo je i to da su sve žene u selu obavljale porođaje same, ali je Julija dobila posebnu pažnju. Zbog velike opasnosti, da bi sakrili Juliju od nacističkih patrola, oblačili su je u odeću žena iz sela i promenili joj ime u Rada, kako bi je zaštitili. Julija nije ostala u Latkovcu dugo, jer su nemačke patrole postajale sve češće, pa su je, sa bebom, premestili nekoliko kilometara dalje na sigurnije mesto.
Neka od važnih sećanja
Ova priča je tokom godina postala duboko ukorenjena u porodici Arsić. Sanja Arsić, unuka porodice Knežević, uspela je da pronađe pisma koja je Julija slala svojim spasiocima, kao dokaz njihove duboke zahvalnosti. Iako je baka često pričala o ovom događaju kao o bajci, kasnije je Sanja shvatila da je priča o spasu Julije i njenog sina stvarnost, a ne izmišljen događaj.
Julija i Ilan su često slali pisma, zahvaljujući kojima je Sanja postepeno rekonstruisala ceo događaj. Baka je ponekad spominjala da su Kneževići, uprkos siromaštvu, bili spremni pomoći, iako nisu imali mnogo resursa. Ova porodična herojska priča se prenosi kroz generacije, dok se s tugom prisećaju teških vremena.
Povratak u rodnu zemlju
Nakon rata, Julija i Ilan su se preselili u Izrael, gde su započeli novi život. Međutim, Ilan je imao snažnu želju da poseti rodno selo, iako nije imao nikoga ko bi mu mogao pomoći u organizaciji dolaska. Kasnije je Sanja, uz pomoć Jevrejske opštine Beograd, uspela da stupi u kontakt sa Ilanom. Njihov prvi susret 2007. godine bio je duboko emotivan, jer je Ilan nakon 64 godine ponovo posetio Latkovac, upoznao potomke porodice Knežević i posetio rodnu kuću.
Ovaj susret im je omogućio da obnove veze i postignu izuzetnu ravnotežu između prošlih i sadašnjih iskustava. Doro je, zahvaljujući ovom susretu, otkrio puno više o svojim korenima, a Sanja Arsić je nastavila da piše o svom istraživanju, prikupljajući informacije o važnim događajima iz prošlosti.
Zaključak
Priča o Juliji Dajč, njenom sinu Ilanu Doronu i ljudima koji su im pomogli tokom Holokausta pokazuje snažnu povezanost između prošlosti i sadašnjosti. Iako su prošle decenije, ova istorijska priča ostaje duboko ukorenjena u životima ljudi koji su učestvovali u spasavanju nevinih života. Ilanov susret sa porodicom Knežević, kao i dodela “Medalje pravednika među narodima” porodici Knežević, svedoče o tome da heroji, iako anonimni, mogu promeniti tok istorije svojim neustrašivim činom.